“Je kunt als Tilburger meehelpen om de natuur vanuit je eigen tuin te versterken.”

Wie denkt dat Stadsbos013 in de donkerste maanden van het jaar een winterslaap houdt, heeft het mis. Want zelfs nu het kwik daalt en de bladeren zo goed als gevallen zijn, is er bij ons volop bedrijvigheid. En dan hebben we het écht niet alleen over de winterse wandelaars, fitte fietsers en legio lekkerbekken die Stadsbos013 weten te vinden. Ook op het vlak van natuurbeheer gebeurt er deze winter van alles. En Jaap van Kemenade, beheerder van natuurgebied De Kaaistoep, weet van de (boswachters)hoed en de rand!

Jaap is deze winter druk in de weer met een bijzonder project: de aanleg van het Schaapsgoorven. “We zijn in De Kaaistoep expliciet bezig met biodiversiteit,” vertelt hij, “dus het in stand houden en waar mogelijk versterken van alles wat hier leeft, groeit en bloeit. Tussen de Gilzerbaan, het Bels Lijntje en het Reuselpad vind je een stuk grasland waar vroeger vennen lagen. Dat gaan we in ere herstellen.” 

Nadat Jaap de auto van de overmoedige interviewer uit de modder heeft getrokken, laat hij het inmiddels afgegraven terrein zien. Met in de verte een idyllische poel waar kamsalamanders leven. “We moeten de aanleg met zorg aanpakken. Doen alles in kleine stapjes om de vaak beschermde soorten die hier te vinden zijn zo min mogelijk te verstoren. En dat zijn er veel. Heel veel.” Alsof het zo moet zijn, klinkt er in de verte een vogel. Jaap valt stil: “Hoor je dat? Da’s een zwarte specht. Altijd bijzonder.”

Al drie decennia onder de loep

“Het ven wordt in twee fases gegraven,” vervolgt hij. “Deze winter krijgt de eerste helft langs het Reuselpad hopelijk al meer het profiel van een echt ven.” Als je wilt begrijpen waarom de aanleg van dit nieuwe gebied zo belangrijk is, moeten we uitzoomen. Het ligt namelijk in een stuk Stadsbos013 dat uniek is vanwege het gevarieerde landschap en de rijke flora en fauna. Maar ook dankzij het intensieve onderzoek dat er sinds 1994 plaatsvindt. “De Kaaistoep is het meest onderzochte natuurgebied van ons land,” legt Jaap uit, “met als drijvende kracht de Tilburgse vereniging voor veldbiologie, de KNNV. Toen het natuurbeheer hier in de jaren negentig op gang kwam, zijn zij gevraagd om het gebied te bestuderen. Vanaf het begin zaten daar fanatiekelingen bij, met name onder de insectenonderzoekers. Ze zijn enthousiast op dit gebied gedoken en er eigenlijk nooit meer weggegaan. Ik deel jaarlijks zo’n honderd onderzoeksvergunningen uit, ook aan mensen die tot de top van hun onderzoeksveld behoren. Ze hebben een steeds scherper beeld van de biodiversiteit en de natuurontwikkeling in De Kaaistoep gecreëerd. Vaak in samenwerking met onderzoekers uit binnen- en buitenland én met fijne Tilburgse partners zoals het Natuurmuseum. Dat is uniek.”

Geduldig nachtvlinders tellen 

“Onderzoek doe je primair om soorten vast te stellen,” gaat Jaap verder, “en vaak weten de onderzoekers niet meteen wat het hogere doel van hun werk is. De praktische toepasbaarheid, zeg maar. En soms, ineens, levert bijvoorbeeld het tellen van nachtvlinders iets op. Zo kwam een tijd terug naar buiten dat het slecht gaat met de insectenpopulatie in Duitsland. Om de situatie in Nederland te kunnen bepalen, nam Natuurmonumenten contact met ons op. We hadden bijna dertig jaar aan data klaarliggen voor statistici om mee aan de haal te gaan! Een goudmijn. Helaas zien we in ons land dezelfde afname.”

Op weg naar een robuuste natuur

Gelukkig zijn ze in De Kaaistoep hoopvol. “Ik zorg er in de eerste plaats voor dat dit gebied in goede conditie is én blijft. Maaien, snoeien, poelen onderhouden. Veel mensen hebben een geromantiseerd beeld van de boswachter en dat vind ik prima. Maar zo romantisch is het niet altijd. Ik zit bijvoorbeeld ook veel op kantoor en sluit vaak aan bij vergaderingen met partijen die rondom dit gebied actief zijn. Natuurbeheer betekent dat je een helikopterperspectief in moet nemen. Alles wat in De Kaaistoep leeft, leeft namelijk ook in de directe omgeving. Waar mogelijk willen we die grenzen en naastgelegen gebieden versterken.” Dit is belangrijk omdat geïsoleerde natuur kwetsbaar is, legt Jaap uit. “Zelfs in De Blaak, de woonwijk die pal naast ons ligt, kun je als Tilburger meehelpen om de natuur – gewoon vanuit je eigen tuin – te versterken. Daar wordt het geheel robuuster van. Minder kwetsbaar.”  Benieuwd hoe je dit aanpakt? Kies bijvoorbeeld voor biologisch gekweekte, inheemse plantensoorten of leg een watertje aan door middel van een teil. Kind kan de was doen!

”

Een ven in wording

Als we Jaap vragen naar de voordelen van zo’n weerbare, sterke natuur, hoeft hij niet lang na te denken: “Stel je eens voor dat dit alles er níet zou zijn? Ik denk dat het landschap knap saai zou zijn, zonder natuur. Het geeft ons namelijk hartstikke veel. Bewust tijdens een boswandeling, als je geniet van alles wat je ziet, hoort en ruikt. En onbewust door de zuiverende werking van de natuur op ons drinkwater en op de lucht die we inademen. Vergeet bovendien niet dat een afname in biodiversiteit direct gevolgen heeft voor de bestuiving van onze gewassen en daarmee onze voedselproductie.”

Tot slot nog even terug naar het Schaapsgoorven. Met zijn blik op de poel in de verte voorspelt Jaap dat het een interessante tijd gaat worden. “We beginnen met een zogenaamde pionierssituatie. Een leeg canvas waar algen, mossen en korstmossen gaan groeien. Ontzettend interessant voor onze onderzoekers! Want de biodiversiteit die we in het begin vinden, is niet dezelfde die we over vijf jaar zullen zien. Dit gebied blijft in beweging.” Het is volgens de beheerder zelfs mogelijk dat er zaden van tientallen jaren oud in de bodem zitten met voldoende kiemkracht om ineens op te komen. En het zal hem niet verbazen dat er in het ven in wording komend voorjaar al boomkikkers aan het roepen zijn. “Dit gaat voor hen een belangrijke plek zijn,” besluit Jaap. “Weet je, ik heb allerlei verwachtingen. Maar het enige waarop ik als beheerder invloed hebben, is het scheppen van de juiste voorwaarden. Wat ik sowieso zéker weet, is dat hier in het voorjaar van 2025 van alles te zien en te horen zal zijn!”